Psorijaza
HRONIČNO ZAPALJENSKO OBOLJENJE
Psorijaza je hronično zapaljensko oboljenje, karakteriše je pojava crvenih područja na koži prekrivenih srebrno-belim suvim ljuspama različite debljine, uz čest osećaj nelagodnosti, peckanje i svrab. Karakteristično je da bolest izbija simetrično na telu, na primer istovremeno na oba kolena, oba lakta i sl. Jedna je od najčešćih hroničnih bolesti kože, kako u svetu, tako i u Srbiji.
Češće se pojavljuje u zapadnoevropskim i skandinavskim zemljama. Može se pojaviti u bilo kom uzrastu, tj. pogađa i decu i odrasle, podjednako žene i muškarce. Dijagnoza psorijaze postavlja se na osnovu anamnestičkih podataka i kliničke slike, a potvrđuje histološkom pregledom promena.
Na osnovu uzrasta u kome se javlja, razlikujemo dva oblika psorijaze:
Tip I – bolest započinje u mlađem uzrastu, pre 40. godine života, najčešće između 16. i 22. godine. Nasleđuje se i prati je teži tok bolesti.
Tip II – bolest se javlja posle 40. godine života, sa vrhuncem između 57. i 60. godine. Nije nasledna.
VIŠEZNAČNA UZROČNO-POSLEDIČNA VEZA
Psorijaza nije zarazna bolest i može se naslediti. Pretpostavlja se da je rezultat poremećaja imunskog sistema u kombinaciji sa uticajem spoljašnjih faktora. Naime, T-limfociti pokreću nepotreban odgovor tela, tj. zapaljensko stanje kože, i podstiču ubrzanu deobu i rast keratinocita, koji stvaraju nakupine uzdignutih ljuspi preko zapaljenskog područja kože. Spoljašnji faktori koji prate poremećaj imuniteta pogoduju pojavi psorijaze ili pogoršanju bolesti su: bakterijske i virusne infekcije, oštećenje kože ili opekotine od sunca.
U stvaranju i ekspresiji bolesti sudeluju i unutrašnji faktori: stres, hormonske promene (uključujući i trudnoću) i metabolički poremećaji. Konzumiranje alkohola, pušenje i određeni lekovi deluju kao okidači zapaljenske reakcije i mogu pogoršati postojeće stanje bolesti. S obzirom da se psorijaza može naslediti, osobe kojima su članovi porodice oboleli od psorijaze izložene su većem riziku. Na primer, ako oba roditelja imaju psorijazu, dete ima 50% veću verovatnoću da će razviti bolest.
PREPOZNATLJIVA EKSPRESIJA BOLESTI
Žarišne ploče pojavljuju se na rukama, nogama, trupu, a posebno na laktovima, kolenima i vlasištu. Kod nekih pacijenata promenama podležu samo dlanovi i stopala, a kod drugih pojedinaca psorijatična žarišta zahvataju pregibe. U području zglobova zahvaćenih psorijazom koža je sklona pucanju. Posle uklanjanja ljupki koža je vrlo glatka, sjajna, izrazito crvena i oštećena, sa vidljivim sitnim pukotinama.
Vlasište zahvaćeno psorijazom takođe je crveno i prekriveno ljuspama, gotovo sve do same ivice vlasišta. Česte su i promene na noktima, gde se pojavljuju manja udubljenja, procepi ili jamice te žućkaste fleke. Nokti mogu biti zadebljani, lomljivi i odvojeni od nokatne ploče. Jaka ekspresija psorijaze može trajati nedeljama, čak i mesecima pre povratka bolesti u mirniju fazu.
NEKOLIKO MOGUĆIH OBLIKA
Opisane promene i mesta njihovog izbijanja slika su tzv. pločaste vulgarne psorijaze, najčešćeg oblika psorijaze koji se pojavljuje kod 90% pacijenata. Postoje i drugi, ređi oblici, kao što su kapljičasta psorijaza, koju karakterišu psorijatične promene veličine kapi (obično se javlja nakon streptokokne infekcije ždrela i češća je u dečijem uzrastu i adolescenciji), i inverzna psorijaza, kod koje se promene nalaze u pregibima udova (pazušna regija), ispod grudi i u polnoj regiji, a pojavljuje se kod samo 5% obolelih.
Poseban oblik psorijaze je artropatska psorijaza, koja se javlja kod oko 30% obolelih, češće kod pacijenata sa tipom 1, a uz kožu zahvata i zglobove. Zglobovi prstiju i nogu postaju otečeni i bolni, a u težim oblicima njihova funkcija je gotovo nemoguća.
Psorijaza u dečijem uzrastu drugačije izgleda u odnosu na od sliku kakvu viđamo kod odraslih. Zahvaćeno područje kože je manje ljuspavo, a ne stvara se ni tako debeo sloj ljuspi kao kod odraslih. Mesta pojavljivanja promena su različita - kod dece su to najčešće pregibi i lice.
PROCENOM TEŽINE OBOLJENJA DO OPTIMALNE TERAPIJE
Kao i kod svih hroničnih bolesti, da bi se odredila i sprovela optimalna terapija, potrebna je procena težine stanja svakog obolelog. Pritom se najčešće koriste 3 skale: PASI (Psoriasis Area and Severity Index), BSA (Body Surface Area) i DQLI (Dermatological Quality of Life Index). Uz rezultate dobivene pomoću 3 navedena instrumenta, važno je uzeti u obzir i individualnu procenu pacijenta, njegovu percepciju i nivo prihvatanja bolesti, kao i njegova lična očekivanja. S obzirom na to da je psorijaza hronična bolest, i lečenje je dugoročno, a može biti lokalnog i/ili opšteg karaktera.
Lokalna terapija je nezaobilazan deo lečenja psorijaze, a uključuje primenu keratolitika, uljanih kupki, lokalnih kortikosteroida, lokalnih retinoida, analoga vitamina D i cignolina. Moguća je i primjena u terapijske svrhe ultraljubičastog svjetla UVB i PUVA-e (fotohemoterapija koja podrazumeva uzimanje blago senzibilišućeg leka – psoralen – pre izlaganja UVA zracima), zbog njihovog uticaja na brzinu stvaranja novih ćelija, odnosno na smanjenje brzine deobe keratinocita i posledično smanjenje zapaljenja.
Sistemska terapija psorijaze dolazi na red u slučajevima kada lokalna terapija i fototerapija ne pružaju zadovoljavajuće rezultate. Ovaj pristup uključuje tradicionalne, dobro poznate lekove: retinoide (derivate vitamina A), metotreksat i ciklosporin kao i biološke lekove.
U terapiji se koriste i prirodni izvori – npr. naftalanovo ulje (ova terapija se naziva naftalenoterapija); kao i svetlost i more, uz vazduh i temperaturu, objedinjeni pod nazivom heliotalasoterapija, što je u stvari vrsta klimatoterapije.
Kao dopunska terapija preporučuju se medicinski ili dermokozmetički proizvodi koji, uključeni kao deo dnevne rutine, značajno poboljšavaju stanje obolelog i njegov kvalitet života. Ona je od izuzetne važnosti u smirivanju simptoma i poboljšanju kvaliteta života, iz dana u dan.
POBEDITI PREDRASUDE
S obzirom na to da je psorijaza hronična bolest koja zahteva dugotrajnu terapiju i posebnu brigu o koži, za obolelog sve to postaje svakodnevica i sastavni deo života. Zbog svega toga bolest često utiče i na psihološki status osobe, postaje stalni izvor stresa, koji postaje pokretač pogoršanja stanja.
Da bi se oboleli što kvalitetnije suprotstavio tome, potrebno je dobro upoznati bolest te stečena saznanja podeliti i sa svojom okolinom, jer se samo tako mogu pobediti brojne predrasude koje prate ovu bolest.
To je posebno važno u odgoju obolelog deteta, i ima za cilj ostvarenje što boljeg kvaliteta života i izgradnju samopouzdanja, koje je potrebno svakoj, a posebno oboleloj osobi.
Psorijaza je hronično zapaljensko oboljenje, karakteriše je pojava crvenih područja na koži prekrivenih srebrno-belim suvim ljuspama različite debljine, uz čest osećaj nelagodnosti, peckanje i svrab. Karakteristično je da bolest izbija simetrično na telu, na primer istovremeno na oba kolena, oba lakta i sl. Jedna je od najčešćih hroničnih bolesti kože, kako u svetu, tako i u Srbiji.
Češće se pojavljuje u zapadnoevropskim i skandinavskim zemljama. Može se pojaviti u bilo kom uzrastu, tj. pogađa i decu i odrasle, podjednako žene i muškarce. Dijagnoza psorijaze postavlja se na osnovu anamnestičkih podataka i kliničke slike, a potvrđuje histološkom pregledom promena.
Na osnovu uzrasta u kome se javlja, razlikujemo dva oblika psorijaze:
Tip I – bolest započinje u mlađem uzrastu, pre 40. godine života, najčešće između 16. i 22. godine. Nasleđuje se i prati je teži tok bolesti.
Tip II – bolest se javlja posle 40. godine života, sa vrhuncem između 57. i 60. godine. Nije nasledna.
VIŠEZNAČNA UZROČNO-POSLEDIČNA VEZA
Psorijaza nije zarazna bolest i može se naslediti. Pretpostavlja se da je rezultat poremećaja imunskog sistema u kombinaciji sa uticajem spoljašnjih faktora. Naime, T-limfociti pokreću nepotreban odgovor tela, tj. zapaljensko stanje kože, i podstiču ubrzanu deobu i rast keratinocita, koji stvaraju nakupine uzdignutih ljuspi preko zapaljenskog područja kože. Spoljašnji faktori koji prate poremećaj imuniteta pogoduju pojavi psorijaze ili pogoršanju bolesti su: bakterijske i virusne infekcije, oštećenje kože ili opekotine od sunca.
U stvaranju i ekspresiji bolesti sudeluju i unutrašnji faktori: stres, hormonske promene (uključujući i trudnoću) i metabolički poremećaji. Konzumiranje alkohola, pušenje i određeni lekovi deluju kao okidači zapaljenske reakcije i mogu pogoršati postojeće stanje bolesti. S obzirom da se psorijaza može naslediti, osobe kojima su članovi porodice oboleli od psorijaze izložene su većem riziku. Na primer, ako oba roditelja imaju psorijazu, dete ima 50% veću verovatnoću da će razviti bolest.
PREPOZNATLJIVA EKSPRESIJA BOLESTI
Žarišne ploče pojavljuju se na rukama, nogama, trupu, a posebno na laktovima, kolenima i vlasištu. Kod nekih pacijenata promenama podležu samo dlanovi i stopala, a kod drugih pojedinaca psorijatična žarišta zahvataju pregibe. U području zglobova zahvaćenih psorijazom koža je sklona pucanju. Posle uklanjanja ljupki koža je vrlo glatka, sjajna, izrazito crvena i oštećena, sa vidljivim sitnim pukotinama.
Vlasište zahvaćeno psorijazom takođe je crveno i prekriveno ljuspama, gotovo sve do same ivice vlasišta. Česte su i promene na noktima, gde se pojavljuju manja udubljenja, procepi ili jamice te žućkaste fleke. Nokti mogu biti zadebljani, lomljivi i odvojeni od nokatne ploče. Jaka ekspresija psorijaze može trajati nedeljama, čak i mesecima pre povratka bolesti u mirniju fazu.
NEKOLIKO MOGUĆIH OBLIKA
Opisane promene i mesta njihovog izbijanja slika su tzv. pločaste vulgarne psorijaze, najčešćeg oblika psorijaze koji se pojavljuje kod 90% pacijenata. Postoje i drugi, ređi oblici, kao što su kapljičasta psorijaza, koju karakterišu psorijatične promene veličine kapi (obično se javlja nakon streptokokne infekcije ždrela i češća je u dečijem uzrastu i adolescenciji), i inverzna psorijaza, kod koje se promene nalaze u pregibima udova (pazušna regija), ispod grudi i u polnoj regiji, a pojavljuje se kod samo 5% obolelih.
Poseban oblik psorijaze je artropatska psorijaza, koja se javlja kod oko 30% obolelih, češće kod pacijenata sa tipom 1, a uz kožu zahvata i zglobove. Zglobovi prstiju i nogu postaju otečeni i bolni, a u težim oblicima njihova funkcija je gotovo nemoguća.
Psorijaza u dečijem uzrastu drugačije izgleda u odnosu na od sliku kakvu viđamo kod odraslih. Zahvaćeno područje kože je manje ljuspavo, a ne stvara se ni tako debeo sloj ljuspi kao kod odraslih. Mesta pojavljivanja promena su različita - kod dece su to najčešće pregibi i lice.
PROCENOM TEŽINE OBOLJENJA DO OPTIMALNE TERAPIJE
Kao i kod svih hroničnih bolesti, da bi se odredila i sprovela optimalna terapija, potrebna je procena težine stanja svakog obolelog. Pritom se najčešće koriste 3 skale: PASI (Psoriasis Area and Severity Index), BSA (Body Surface Area) i DQLI (Dermatological Quality of Life Index). Uz rezultate dobivene pomoću 3 navedena instrumenta, važno je uzeti u obzir i individualnu procenu pacijenta, njegovu percepciju i nivo prihvatanja bolesti, kao i njegova lična očekivanja. S obzirom na to da je psorijaza hronična bolest, i lečenje je dugoročno, a može biti lokalnog i/ili opšteg karaktera.
Lokalna terapija je nezaobilazan deo lečenja psorijaze, a uključuje primenu keratolitika, uljanih kupki, lokalnih kortikosteroida, lokalnih retinoida, analoga vitamina D i cignolina. Moguća je i primjena u terapijske svrhe ultraljubičastog svjetla UVB i PUVA-e (fotohemoterapija koja podrazumeva uzimanje blago senzibilišućeg leka – psoralen – pre izlaganja UVA zracima), zbog njihovog uticaja na brzinu stvaranja novih ćelija, odnosno na smanjenje brzine deobe keratinocita i posledično smanjenje zapaljenja.
Sistemska terapija psorijaze dolazi na red u slučajevima kada lokalna terapija i fototerapija ne pružaju zadovoljavajuće rezultate. Ovaj pristup uključuje tradicionalne, dobro poznate lekove: retinoide (derivate vitamina A), metotreksat i ciklosporin kao i biološke lekove.
U terapiji se koriste i prirodni izvori – npr. naftalanovo ulje (ova terapija se naziva naftalenoterapija); kao i svetlost i more, uz vazduh i temperaturu, objedinjeni pod nazivom heliotalasoterapija, što je u stvari vrsta klimatoterapije.
Kao dopunska terapija preporučuju se medicinski ili dermokozmetički proizvodi koji, uključeni kao deo dnevne rutine, značajno poboljšavaju stanje obolelog i njegov kvalitet života. Ona je od izuzetne važnosti u smirivanju simptoma i poboljšanju kvaliteta života, iz dana u dan.
POBEDITI PREDRASUDE
S obzirom na to da je psorijaza hronična bolest koja zahteva dugotrajnu terapiju i posebnu brigu o koži, za obolelog sve to postaje svakodnevica i sastavni deo života. Zbog svega toga bolest često utiče i na psihološki status osobe, postaje stalni izvor stresa, koji postaje pokretač pogoršanja stanja.
Da bi se oboleli što kvalitetnije suprotstavio tome, potrebno je dobro upoznati bolest te stečena saznanja podeliti i sa svojom okolinom, jer se samo tako mogu pobediti brojne predrasude koje prate ovu bolest.
To je posebno važno u odgoju obolelog deteta, i ima za cilj ostvarenje što boljeg kvaliteta života i izgradnju samopouzdanja, koje je potrebno svakoj, a posebno oboleloj osobi.